Modyfikacje sprzętowe procesora

Procesor MERY-400 nie jest pojedynczym układem scalonym, a sporym modułem, składającym się z pakietów (płyt o wymiarach 300x300mm). Pakiety zbudowane są z układów scalonych z serii 7400 oraz elementów dyskretnych. Taka konstrukcja powoduje, że stosunkowo łatwo jest wprowadzać w nim modyfikacje sprzętowe. Zadanie ułatwia dodatkowo fakt, że na poszczególnych pakietach procesora można znaleźć "wolne" bramki i przerzutniki.

Na przestrzeni lat, głównie w Instytucie Okrętowym Politechniki Gdańskiej, w zespole rozwijającym system operacyjny CROOK, ale również w Amepol-u, powstało kilka modyfikacji procesora MERY-400. Wykorzystywał je zarówno CROOK jak i oprogramowanie na nim działające. Były one implelentowane w istniejących instalacjach MERY-400, a ostatecznie wszystkie złożyły się na poprawioną wersję procesora używanego w MX-16.

Przeróbki procesora dotyczą pakietów P-A, P-D, P-R i P-P, a ich umiejscowienie związane jest z obecnością wolnych bramek i przerzutników. Schematy przedstawione dalej pokazują zmiany (wyróżnione kolorem czerwonym) względem schematów znajdujących się w DTR. Nazwy nowych sygnałów, nie ujętych w dokumentacji, zostały nadane w celu ułatwienia przedstawienia zmian i nie pokrywają się z nazwami nadanymi przez autorów modyfikacji (te są nieznane).

Automatyczny bootstrap

Pamięć MEGA zawiera bootloader(-y) zapisane w pamięci EPROM, dostępnej po starcie systemu od adresu 0xf000. Można uruchomić zawarty tam kod ustawiając z pulpitu technicznego zawartość licznika rozkazów i startując maszynę. Problem pojawi się w przypadku komputera MX-16, który dostarczany był bez pulpitu - bootloader musiał zostać załadowany automatycznie.

Zostało to zrobione poprzez modyfikację procesora, która tuż po włączeniu zasilania ustawia licznik rozkazów na adres 0xf000.

Przeróbka ta nie ma żadnego efektu, jeśli w systemie nie jest zainstalowana pamięć MEGA, bądź bootstrap z pamięci MEGA nie został skonfigurowany.

Realizacja techniczna

Do pakietu P-A doprowadzony jest sygnał +BOOTL z pamięci MEGA. Jego dokładne źródło nie jest znane, jednak charakter modyfikacji wskazuje, że informuje on o gotowości pamięci MEGA do dostarczenia programu rozruchowego od adresu 0xf000. Sygnał -PON generowany jest w zasilaczu i informuje o włączeniu zasilania maszyny.

Układ M54 to 4-bit rejestr przechowujący najstarszy kwartet bitów licznika rozkazów IC. Istniejące połączenie jego wejścia CD (Count Down) do stanu wysokiego zostało przerwane i zastąpione iloczynem sygnałów +BOOTL i +PON. Aktywne "0" na wyjściu bramki NAND (układ M21) powoduje zmniejszenie o jeden zawartości rejestru M54, a co za tym idzie ustawienie licznika rozkazów na adres 0xf000.

Instrukcja włączająca modyfikacje

Ponieważ chciano zapewnić możliwie najpełniejszą kompatybilność wsteczną z oryginalnym procesorem MERY-400, funkcjonalność opisanych dalej przeróbek dostępna jest dopiero po programowym ich aktywowaniu nową instrukcją procesora.

W grupie rozkazowej S dodano instrukcję CRON o kodzie 0166500. Maszyna zmodyfikowana uruchamia się w trybie kompatybilności z oryginalnym procesorem, a dopiero jej wywołanie aktywuje modyfikacje. Zerowanie maszyny kluczem CLEAR bądź rozkazem MCL przywraca procesor do pierwotnego stanu kompatybilności.

Realizacja techniczna

Modyfikacja obejmuje pakiety P-D i P-P. Na pakiecie P-D użyto wyjścia 6 układu M44, na którym stan niski wskazuje binarną wartość "101" w polu A rozkazu z grupy S. Sygnał ten jest rozpatrywany w iloczynie z niskim poziomem sygnału +Q. Tak wypracowany sygnał +CRON wskazuje na wydanie instrukcji CRON w systemie operacyjnym.

Należy zauważyć, że instrukcja ta wciąż jest instrukcją nielegalną, co zapewnia kompatybilność wsteczną. Programista używający instrukcji CRON w systemie operacyjnym musi obsłużyć fakt, że po jej wydaniu zgłoszone zostanie przerwanie "niepoprawny rozkaz".

Rezultatem wydania instrukcji CRON musiało być "przełączenie" procesora w tryb pracy z modyfikacjami aż do następnego zerowania, a więc sygnał +CRON musi zostać gdzieś zapamiętany. Dzieje się to na pakiecie P-P.

Przerzutnik M72 służy do zapamiętania aktywowania modyfikacji. Na wejście D przerzutnika podana jest na stałe wartość "1", a wejściem sterującym, powodującym jej wpisanie, jest wejście zegarowe. Podany jest na nie sygnał +CRON w iloczynie z sygnałem +P2, który informuje, że procesor jest w stanie P2 - wykryta została instrukcja nieefektywna (którą instrukcja CRON jest).

Jedynym sposobem na wyzerowanie wartości zapisanej w przerzutniku jest podanie niskiego poziomu na wejście R. Doprowadzony do niego jest sygnał -CLM sygnalizujący zerowanie maszyny. Powtórzone wywołania instrukcji CRON nie wnoszą niczego - do przerzutnika wpisywana jest ponownie "1".

17-bitowe adresowanie bajtów

W oryginalnej konstrukcji procesora adres bajtu jest 16-bitowy, z czego 15 najstarszych bitów adresuje słowo w pamięci, a najmłodszy bit wskazuje lewy lub prawy bajt w 16-bitowym słowie maszyny. Oznacza to, że za pomocą instrukcji używających adresowania bajtowego (LB, RB, CB) można odwołać się jedynie do pierwszych 32k słów w 64k bloku. Fakt ten jest również źródłem nieścisłości w dokumentacji (patrz Adresowanie pamięci).

Adresowanie bajtu w nie zmodyfikowanym procesorze realizowane jest w następujący sposób:

• Użytkownik dostarcza adres bajtu w postaci: 15 bitów adresu słowa, 1 bit (najmłodszy) wskazujący bajt w słowie.
• Tak dostarczony adres procesor przesuwa o jeden bit w prawo. W wyniku otrzymuje poprawny, 16-bitowy adres słowa w pamięci, którego najstarszy bit jest zawsze zerem
• "Wypadający" najmłodszy bit zachowywany jest, aby później na podstawie jego wartości z komórki pamięci wybrać odpowiedni bajt (lewy bądź prawy).

Adres bajtu (jako argument normalny) podlega również pre- i B-modyfikacji. Obie te operacje są niczym innym, jak dodawaniem modyfikatora do argumentu, wykonywanym w arytmometrze procesora. W wyniku tej operacji może więc wystąpić przeniesienie, które w standardowym procesorze jest zaniedbywane.

Przeróbka procesora zmienia to zachowanie. Gdy do pierwotnego argumentu dodawana jest pre-, lub B-modyfikacja, przeniesienie, które występuje przy tej operacji zapamiętywane jest każdorazowo w dodatkowym rejestrze. Później, kiedy adres bajtowy przesuwany jest w prawo, aby otrzymać docelowy adres słowa w pamięci, na najstarszy bit adresu, zamiast zera, wsuwana jest zawartość ostatniego zapamiętanego przeniesienia. W ten sposób, używając pre- lub B-modyfikacj można przygotować 17-bitowy adres bajtu tak, aby możliwe było zaadresowanie dowolnego bajtu w 64k słowowym bloku.

Przykładowe konstrukcje używające 17-bit adresowania bajtów (w składni assemblera EMAS):

LW r2, 0x9400    ; 0x9400 to adres słowa, w którym adresujemy bajt
MD 1             ; wskazanie bajtu w słowie
LB r1, r2+r2     ; załadowanie bajtu; adresem bajtowym staje się 2*r2+1

LW r5, 0xAAAA    ; 0xAAAA to słowowy adres bazowy obszaru, który chcemy adresować
LW r6, r5+r1     ; w r6 do adresu bazowego dodajemy również przesunięcie (indeks) przechowywany w rejestrze r1
MD r6            ; pre-modyfikacja zapewnia dodanie do argumentu wartości r5+r1
RB r3, r5        ; zapamiętanie bajtu pod bajtowym adresem 2*0xAAAA+r1

17-bitowe adresowanie bajtów może rodzić problemy w specyficznych przypadkach użycia go w oprogramowaniu pisanym na oryginalny procesor. Rozpatrzmy następujący przykład:

LW r2, 0x3b00
LW r3, -12
MD r2
LB r1, r2+r3

Jeśli przeniesienia przy obliczaniu argumentu normalnego są zaniedbywane (jak w oryginalnym procesorze), adres bajtowy zostanie obliczony zgodnie z intencją programisty w następujący sposób:

1. argument pierwotny = 0x3b00
2. dodanie pre-modyfikacji (0x3b00) = 0x7600 (przeniesienie = 0)
3. dodanie B-modyfikacji (-12) = 0x75f4 (przeniesienie = 1)
4. przesunięcie w prawo dla otrzymania adresu bajtowego = 0x3afa

W kroku 3 występuje przeniesienie, ponieważ arytmometr do argumentu dodaje B-modyfikację, która w zapisie U2 wygląda: 0xfff4. Jeśli procesor jest zmodyfikowany, to zapamiętane przeniesienie zostanie w ostatnim kroku użyte i wsunięte na najstarszą pozycję ostatecznego wyniku, dając w efekcie adres 0xbafa.

Należy więc zapewnić możliwość poprawnego uruchamiania również i takich programów na zmodyfikowanym procesorze, pod kontrolą systemu operacyjnego, który aktywował modyfikacje. Zostało to osiągnięte przez ustalenie następujących warunków, w których 17-bit adresowanie bajtów jest możliwe:

• wykonywany jest program w trybie systemu operacyjnego (Q=0)
• lub wykonowyany jest program w trybie użytkownika i nie jest ustawiony bit specjalny (BS=0)

Dzięki temu, dla programów (procesów), o których wiadomo było, że nie pracują poprawnie z 17-bit adresowaniem, system operacyjny może je dezaktywować, ustawiając przed przełączeniem kontekstu bit BS w rejestrze SR na 1. Takie zachowanie jest kompatybilne z oryginalnym procesorem, ponieważ na takim sprzęcie bit BS nie ma znaczenia, gdy wykonywany jest program w blokach użytkowych.

Realizacja techniczna

Ta modyfikacja jest jedną z najbardziej złożonych i obejmuje zmiany na pakietach P-P, P-R i P-A. Na pakiecie P-P wypracowywany jest sygnał -LRCBM mówiący o tym, że instrukcja LB, RB lub CB została wydana na procesorze z aktywnymi modyfikacjami.

Na pakiecie P-R znajduje się przerzutnik M16, w którym pamiętany jest 17. bit używany w adresowaniu bajtowym.

Taktowany jest on sygnałem +STROB1 w iloczynie z sygnałem +P4, mówiącym o tym, że procesor jest w stanie P4, w którym następuje pre- i B-modyfikacja argumentu normalnego. Na wejściu D pojawia się sygnał, który w rezultacie wpisuje do przerzutnika wartość -CARRY, gdy spełnione są wszystkie niezbędne warunki:

D = ~(CARRY & LRCBM & (~Q | ~BS))

czyli:

• wydany został rozkaz LB, RB lub CB na procesorze z aktywną modyfikacją
• procesor pracuje w trybie systemu operacyjnego (Q=0) lub bit specjalny jest wyzerowany (BS=0)

Zapamiętywana w przerzutniku wartość jest zanegowana, stąd bramka NOT (M55) na wyjściu.

Na wejście S (które w związku z negacją na wyjściu M53 jest efektywnie wejściem zerującym) podane są sygnały -P1 (stan, w którym odczytywany jest rozkaz) i -P5 (stan, w którym pobierany jest argument pośredni). Wystąpienie któregokolwiek z nich powoduje zapamiętanie "1", czyli efektywne wyzerowanie zawartości przerzutnika.

Ostatecznie sygnał +BAB17 niesie informację o 17 bicie powstałym w wyniku B-modyfikacji lub pre-modyfikacji argumentu normalnego rozkazów bajtowych:

BAB17 = CARRY & LRCBM & (~Q | ~BS)

Dzięki modyfikacji wprowadzonej na pakiecie P-A, wartość ta wsuwana jest z lewej strony do rejestru AT w chwili przesuwania jego zawartości podczas przygotowywania adresu słowa przy adresowaniu bajtowym:

Przerwanie programowe o wysokim priorytecie

System operacyjny CROOK wymaga istnienia przerwania programowego, którego priorytet byłby wyższy niż przerwań pochodzących z urządzeń zewnętrznych (kanałowych) i z zegara systemowego. W systemie przerwań MERY-400 takie przerwanie nie istnieje. Wersje systemu CROOK od 1 do 5 obchodziły ten problem następująco: W jądrze systemu używana jest pseudo-instrukcja SIN o kodzie (ósemkowo) 036000. Z punktu widzenia procesora jest to instrukcja niepoprawna, generująca przerwanie "nieprawidłowy rozkaz". Jednocześnie procedura obsługi tego przerwania w CROOK-u skonstruowana jest tak, aby w przypadku pseudo-rozkazu SIN zapewnić jego obsługę jak przerwania programowego o wysokim priorytecie. To obejście wykorzystywane jest we wszystkich wersjach systemu, aż do ostatniej rewizji CROOK-5.

Istnieje jednak alternatywne jądro CROOK-5 w rewizjach 7 i 8, potrafiące pracować z procesorem z dodanymi dwiema nowymi, legalnymi instrukcjami: SINT i SIND. Zastępują one funkcjonalnie pseudo-instrukcję SIN.

Na tę przeróbkę procesora składają się zmiany w kilku jego obszarach:

1. W dekoderze rozkazów znaleziono "miejsce" na dwie nowe instrukcje: w grupie rozkazów bezargumentowych S (patrz: Skorowidz kodów rozkazów). Jest to jedyna grupa w obszarze rozkazów legalnych, gdzie część bitów kodu rozkazu nie jest w ogóle wykorzystana (odpowiednie linie dekodera rozkazów nie są użyte). Nowym rozkazom zostały nadane kody (ósemkowo):
   • SINT = 0166204
   • SIND = 0167204
2. Przerwanie zegarowe (pozycja 5) zostało przeniesione na pozycję 11, w standardowym procesorze nie skojarzoną z żadnym źródłem przerwania.
3. Przerwanie 5 zostało użyte jako przerwanie programowe o wysokim priorytecie, sterowane instrukcjami SINT i SIND.

Realizacja techniczna

Modyfikacja ma miejsce na pakiecie P-P. Oryginalne połączenie źródła przerwania zegarowego do przerzutnika M37 zostało przerwane. Przerwanie 11 nie ma w oryginalnym procesorze żadnego źródła, na wejściu S jest zawsze logiczna "1". Zmodyfikowany układ przerwań kieruje przerwanie zegarowe na przerzutnik M31 lub M37 w zależności od tego, czy modyfikacja procesora jest (odpowiednio) aktywna, czy nie.

Dodatkowo badana jest pozycja 13 rejestru rozkazu (+IR13) w iloczynie z sygnałem +(WX & SIN), oznaczającym stan WX dla grupy rozkazów SIN, SIT, SIL, CIT. Jest to "dekoder" rozkazów SINT i SIND, które ulokowane są w grupie ze wspomnianymi wcześniej rozkazami (rozkazy grupy S z polem A = "010"). Jeśli najstarszy bit pola C jest dla nich zapalony (IR13=1), to procesor zgłasza przerwanie 11.

Przeróbka ma tę drobną wadę, że jeśli modyfikacje procesora nie są aktywne, a wydana zostanie instrukcja SIND lub SINT, to zgłoszone zostanie nadmiarowe przerwanie zegarowe.

Należy też zauważyć, że instrukcje SINT i SIND nie są tak naprawdę osobnymi instrukcjami, a specjalnym przypadkiem instrukcji SIN, SIL, SIT, CIT, dla których ustawiony jest najstarszy bit pola C (ignorowany w niezmodyfikowanym procesorze). W efekcie, wydanie instrukcji SINT lub SIND oprócz zamierzonego efektu (zgłoszenie przerwania 11), będzie miało efekt dodatkowy, zależny od zawartości dwóch najmłodszych bitów pola C. Zgodnie z treścią rozkazów SIT, SIL, SIN, CIT, które te pola wykorzystują, zgłoszone lub wyzerowane zostaną przerwania 30 i/lub 31. W systemie CROOK instrukcje SINT i SIND mają pole C=100, a więc zgłoszeniu przerwania 11 towarzyszy wyzerowanie przerwań 30 i 31.

Zmiana maskowania przerwań

CROOK-5 ma jeszcze jedno wymaganie, które ostatecznie zostało spełnione za pomocą modyfikacji sprzętowej. Należało zapewnić, aby w trakcie obsługi przerwania kanałowego nie pojawiło się przerwanie o wyższym priorytecie (w szczególności zegarowe). W procesorze bez przeróbek wymuszane to było przez programowe maskowanie przerwań na początku procedury obsługi przerwań kanałowych. W procesorze przerobionym zrealizowane to było sprzętowo: Przyjęcie przerwania kanałowego powodowało automatyczne zamaskowanie przerwań od 5 do 31.

Realizacja techniczna

Modyfikacja została wprowadzona na pakiecie P-P. W niezmodyfikowanym procesorze, na podstawie przyjętych przerwań, sygnały +ZI4 - +ZI7 maskują odpowiednie grupy przerwań.

Jeśli modyfikacja procesora jest aktywna, sygnał +ZI8, oprócz swojej pierwotnej funkcji, powoduje też zamaskowanie przerwań w grupach 4, 5, 6 i 7.

Realizacja techniczna

Zostało to osiągnięte nie tyle przez modyfikację, co rekonfigurację procesora. Na pakiecie P-X istnieje zwora S-R (nie opisana w dokumentacji), która decyduje o tym, czy w opisanym wyżej przypadku wymuszany jest stan STOP. W komputerach MX-16 była ona najprawdopodobniej rozwarta.

Połączenia na platerze procesora

Poza zmianami wprowadzonymi na samych pakietach, powstały też nowe połączenia na platerze procesora:

Z		DO		Sygnał
Pakiet	Piórko	Pakiet	Piórko
P-D	B48	P-P	B68	+CRON
P-P	B40	P-R	B38	-LRCBM
P-P	B55	P-D	A45	-LRCB
P-P	B60	P-M	A07	-P2
P-P	B68	P-D	B48	+CRON
P-P	B70	P-M	B52	+IR13
P-R	B35	P-A	B70	+BAB17
P-R	B36	P-M	A29	-P1
P-R	B37	P-M	B55	-P5
P-R	B38	P-P	B40	-LRCBM
P-R	B51	P-D	A77	-P4
P-A	B70	P-R	B35	+BAB17
P-A	B72	P-M	A12	-PON
P-A	B92	ME-GA-400	W48	+BOOTL

Źródło: Opracowanie własne